Soạn bài Khóc Dương Khuê| Văn 9 tập 1 Cánh diều

1. Soạn bài Khóc Dương Khuê: Chuẩn bị 

– Khi đọc hiểu văn bản thơ song thất lục bát, các em cần phải chú ý đến điều gì?

– Đọc trước văn bản Khóc Dương Khuê, tìm hiểu thêm những thông tin về nhà thơ Nguyễn Khuyến và nhà thơ Dương Khuê (1839-1902).

Trả lời:

- Khi đọc hiểu văn bản thơ song thất lục bát, em cần chú ý đến cách ngắt câu, ngắt nhịp và cách gieo vần.

- Tìm hiểu về văn bản Khóc Dương Khuê cùng với nhà thơ Nguyễn Khuyến và nhà thơ Dương Khuê:

* Nhà thơ Nguyễn Khuyến:

- Nguyễn Khuyến (1835-1909) lấy hiệu là Quế Sơn, lúc nhỏ lấy tên là Nguyễn Thắng.

- Sinh ra ở quê ngoại - xã Hoàng Xá (nay là xã Yên Trung), huyện Ý Yên, thuộc tỉnh Nam Định.

- Lớn lên và sống chủ yếu tại quê nội - làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, thuộc tỉnh Hà Nam.

- Ông xuất thân ở trong một gia đình nhà nho nghèo.

- Năm 1864, ông được đỗ đầu kì thi Hương. Mấy kì sau thi tiếp nhưng trượt, đến năm 1871, ông đỗ đầu cả thi Hội lẫn thi Đình → Do đỗ đầu cả ba kì thi cho nên Nguyễn Khuyến được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ

- Tuy đỗ đạt cao nhưng ông chỉ được làm quan hơn mười năm, còn phần lớn cuộc đời của ông là đi dạy học và sống thanh bạch tại quê nhà.

- Nguyễn Khuyến là một người tài năng, có cốt cách thanh cao và có tấm lòng yêu nước thương dân, từng bày tỏ thái độ rất kiên quyết không hợp tác với chính quyền thực dân Pháp.

- Sáng tác của Nguyễn Khuyến bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm với số lượng khá lớn, hiện còn trên 800 bài bao gồm thơ, văn, câu đối nhưng chủ yếu vẫn là thơ.

- Những tác phẩm: Quế Sơn thi tập, Bách Liêu thi văn tập, Yên Đổ thi tập, Cẩm Ngữ, cùng với rất nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế và câu đối truyền miệng.

- Trong bộ phận thơ Nôm, Nguyễn Khuyến vừa là một nhà thơ trào phúng vừa là một nhà thơ trữ tình, nhuốm đậm tư tưởng của Lão Trang và triết lý Đông Phương.

- Thơ chữ Hán của ông hầu như đều là thơ trữ tình.

→ Có thể nói trên cả hai lĩnh vực, Nguyễn Khuyến đều rất thành công.

- Nội dung: thơ Nguyễn Khuyến nói về tình yêu quê hương đất nước, gia đình và bè bạn; phản ánh cuộc sống của những con người vô cùng khổ cực, thuần hậu và chất phác; châm biếm, đả kích với thực dân xâm lược, tầng lớp thống trị, đồng thời cũng bộc lộ tấm lòng ưu ái đối với dân và với nước.

- Đóng góp nổi bật của Nguyễn Khuyến dành cho nền văn học dân tộc chính là mảng thơ Nôm, thơ viết về làng quê và thơ trào phúng. 

* Nhà thơ Dương Khuê:

- Dương Khuê (1839 – 1902) là người làng Vân Đình, tổng Phương Đình, thuộc tỉnh Hà Đông (nay là Ứng Hòa, Hà Nội).

- Ông đỗ tiến sĩ vào năm 1868, làm quan tới chức Tổng đốc Nam Định, Ninh Bình. Ông là bạn của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

2. Soạn bài Khóc Dương Khuê: Đọc hiểu 

2.1 Chú ý vào cách sử dụng từ ngữ thể hiện tình cảm của nhà thơ Nguyễn khuyến

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản sau đó tìm từ ngữ biểu cảm

Lời giải chi tiết:

Tác giả đã sử dụng từ “thôi” và “nước mây man mác” để thể hiện cảm xúc vô cùng đau đớn và tiếc thương trước sự ra đi của người bạn thân. Từ “thôi” còn giống như một phép nói tránh rằng chưa muốn chấp nhận sự thật là bạn đã mất

2.2 Nhà thơ nhắc về những kỉ niệm gì với bạn, theo trình tự như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, chú ý vào các từ ngữ thể hiện thời gian

Lời giải chi tiết:

- Nhà thơ nhắc về những kỉ niệm: từ thuở đăng khoa sớm hôm cạnh nhau, khi từng gác cheo leo, có khi soạn câu văn, nghe con hát cầm xoang, khi chơi nơi dặm khách nghe tiếng suối, cùng uống rượu, cùng nhau chung hoạn nạn…

- Trình tự: hồi tưởng theo dòng cảm xúc thời gian

>> Xem thêm: Soạn văn 9 Cánh diều 

2.3 Nỗi đau mất bạn của tác giả đã được thể hiện như thế nào? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản từ câu 25 tới câu 35

Lời giải chi tiết:

Nỗi đau mất bạn đã được thể hiện thông qua sự ngỡ ngàng, bàng hoàng và chân tay rụng rời như không tin được vào những điều mà mình nghe được. Đó là cảm giác bất ngờ, đau đớn khi bị mất đi một người tri âm, tri kỉ

2.4 Chú ý vào vai trò của những điển cố, điển tích được sử dụng 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần chú thích

- Đưa ra những nhận xét

Lời giải chi tiết:

Những điển cố, điển tích “giường treo” và “đàn kia” nói tới những tình bạn khắc cốt ghi tâm, nổi danh kim cổ tại Trung Quốc. Qua đó, nói ngắn gọn nhưng lại có thể bày tỏ hết ra những tâm tư và cảm xúc ẩn sâu trong Nguyễn Khuyến khi mất bạn, không còn có người tâm giao.

Khóa học DUO cung cấp cho các em nền tảng kiến thức vững chắc, bứt phá điểm 9+ trong mọi bài kiểm tra trên lớp.

2.5 Nhà thơ đã tự an ủi mình ra sao khi bạn mất?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn câu thơ từ 35 cho đến hết

Lời giải chi tiết:

Nhà thơ đã tự an ủi bản thân rằng bạn mình dù có van xin cũng chẳng thể nào ở lại và sinh lão bệnh tử cũng là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”, không còn quá nhiều nước mắt để khóc cho bạn, chỉ biết nỗi đau sâu thẳm trong lòng.

3. Soạn bài Khóc Dương Khuê: Trả lời câu hỏi cuối bài 

3.1 Câu 1 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều 

Chỉ ra những đặc điểm của thể thơ song thất lục bát thông qua bài Khóc Dương Khuê?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản cùng với kiến thức về thơ song thất lục bát

Lời giải chi tiết:

Trong 2 câu có 7 chữ: chỉ cần chữ thứ 3, 5 và 7 phải tuân theo đúng niêm luật.

Trong câu có 6 chữ: chỉ cần chữ thứ 2, 4 và 6 thực hiện theo đúng như niêm luật.

Trong câu có 8 chữ: chỉ cần chữ thứ 2, 4, 6 và 8 tuân theo đúng niêm luật.

Những chữ còn lại có thể lựa chọn thanh bằng hay trắc tùy ý, chỉ cần làm sao đọc nghe xuôi tai là được.

Thơ song thất lục bát sẽ bao gồm 4 câu được đi liền với nhau, trong đó có hai câu 7 tiếng (câu thất 1 với câu thất 2), tiếp đến là câu lục với câu bát.

Luật vần trong câu lục và bát hoàn toàn giống với thơ lục bát. Còn đối với 2 câu thất thì luật thanh sẽ không phải ở các từ 2-4-6 giống như những thể thơ khác, thay vào đó là cần phải chú ý vào những tiếng 3-5-7.

· Câu thất 1: những tiếng 3-5-7 cần theo thứ tự là T-B-T

· Câu thất 2: những tiếng 3-5-7 cần theo thứ tự là B-T-B

· Các tiếng 1-2-4-6 còn lại sẽ được tự do về thanh.

Nếu như ở những thể thơ khác chỉ gieo vần ở thanh bằng, thì thơ song thất lục bát lại được gieo vần ở cả thanh bằng và trắc. Tiếng thứ 7 trong câu thất 1 thanh trắc sẽ được vần với tiếng thứ 5 của thanh trắc trong câu thất 2.

Tiếng thứ 7 trong câu thất 2 thanh bằng sẽ vần với tiếng thứ 6 trong câu lục kế.

3.2 Câu 2 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Sự kiện tạo ra được nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết ra bài thơ là gì? Sự kiện đó chi phối bố cục của bài thơ ra sao? Cho biết ý chính trong mỗi phần theo bố cục ấy?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản sau đó tìm hiểu thêm về hoàn cảnh sáng tác

Lời giải chi tiết:

- Sự kiện: sự ra đi của người bạn thân nhất của ông chính là nhà thơ Dương Khuê

- Bố cục và ý chính:

Phần 1 (bao gồm hai câu thơ đầu): Nỗi đau khi nghe thấy tin bạn mất.

Phần 2 (từ câu 3 tới câu 22): Những kỉ niệm của tình bạn thông qua dòng hồi tưởng của tác giả.

Phần 3 (đoạn còn lại): Sự đau đớn và hụt hẫng khi quay trở lại và đối diện với hiện thực.

3.3 Câu 3 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Tình cảm của Nguyễn Khuyến được thể hiện ra sao trong hai dòng thơ đầu khi nghe thấy tin bạn mất?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ 2 dòng thơ đầu tiên, tìm ra các từ chỉ trạng thái và cảm xúc

Lời giải chi tiết:

Nỗi đau đớn khi nghe được tin bạn qua đời: sử dụng đến điệp ngữ “thôi” với mức độ biểu cảm rất cao, sử dụng những từ láy “man mác” và “ngậm ngùi” để diễn tả tâm trạng đau đớn, buồn bã trước sự ra đi đột ngột của người bạn đồng niên

3.4 Câu 4 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Những kỉ niệm nào về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng ra sao và theo trình tự nào ở trong đoạn thơ từ dòng 3 tới dòng 22?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản từ dòng 3 tới dòng 22

Lời giải chi tiết:

- Những kỉ niệm tình bạn đẹp đẽ:

+ Thuở đăng khoa, sớm hôm cùng nhau.

+ Kính yêu, khác đâu duyên trời.

+ Cùng nhau trải qua biết bao khoảng thời gian quý báu: lúc chơi nơi dặm khách, lúc rượu ngon cùng nhắp,  khi từng gác cheo leo, khi bàn soạn câu văn.

+ Cùng nhau trải qua biết bao gian khó và biến cố cuộc đời: buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn và phận đẩu thăng chẳng dám tham trời.

- Trình tự thời gian và dựa theo dòng cảm xúc hồi tưởng

3.5 Câu 5 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Hãy phân tích tâm trạng của nhà thơ được diễn tả ở trong đoạn thơ từ dòng 23 cho đến hết?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản

- Đưa ra phân tích và nhận xét

Lời giải chi tiết:

Nỗi trống vắng khi bạn mình mất đã được biểu hiện thông qua những hình ảnh:

+ Chân tay rụng rời: nỗi đau tinh thần bỗng chuyển hóa thành nỗi đau về thể xác.

+ Rượu ngon không có bạn hiền hay câu thơ nghĩ đắn đo không viết, viết đưa ai và ai biết mà đưa: không còn người tri âm, tri kỉ và không có người thấu hiểu.

+ Giường kia treo cũng hững hờ, đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn: vật còn nhưng người đi, đồ vật trở nên thật vô tri.

Biện pháp tu từ:

+ Phép điệp từ liên hoàn, điệp từ vòng tròn: Không mua không phải không tiền không mua hay Viết đưa ai, ai biết mà đưa.

+ Thủ pháp đối lập giữa cái còn với cái mất, vật còn nhưng người đã đi xa  

+ Sử dụng thể thơ song thất lục bát, thể thơ rất quen thuộc của ngâm khúc nhằm bày tỏ cảm xúc da diết và quặn thắt.

3.6 Câu 6 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Phân tích tác dụng của một vài biện pháp tu từ nổi bật có trong bài Khóc Dương Khuê.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản

- Đưa ra phân tích và nhận xét

Lời giải chi tiết:

- Cách nói giảm, nói tránh: Bác Dương thôi đã thôi rồi!, nhằm làm giảm đi nỗi mất mát đau thương.

- Biện pháp nghệ thuật nhân hóa: Nước mây man mác. Nhằm diễn tả sự ra đi của người bạn cũng khiến cho đất trời thương xót.

- Biện pháp so sánh: Tuổi già giọt lệ như sương.

- Các câu hỏi tu từ ở trong đoạn cuối của bài thơ. Hàng loạt những câu thơ như: Làm sao bác vội về ngay; Vội vàng sao đã mải lên tiên, ... hay Để rồi lắng đọng trong những câu thơ hụt hẫng, chơi vơi:

- Cách sử dụng đến lối liệt kê: Có lúc, có khi, cũng có khi… nhằm tái hiện lại những kỉ niệm về tình bạn thân thiết cùng tấm lòng của nhà thơ đối với bạn.

3.7 Câu 7 trang 18 SGK Văn 9/1 Cánh diều

Bài thơ Khóc Dương Khuê đã giúp cho em có thêm những nhận thức gì về tình bạn ở trong cuộc sống. 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản

- Đưa ra lời nhận xét từ câu chuyện của tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ đã giúp cho em nhận thức được thứ tình cảm đáng quý và thiết tha sâu nặng giữa những người tri kỷ, đồng thời cũng nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng những thứ tình cảm thiêng liêng cao quý này.

Phần Soạn bài Khóc Dương Khuê Văn 9 tập 1 Cánh diều trên đây sẽ giúp các em tìm hiểu về các nhà thơ nổi tiếng thời xưa cùng với sự tồn tại của tình bạn tri kỷ, thứ tình cảm quý giá giữa con người với con người. Ngoài bài soạn phía trên ra, nếu muốn tham khảo về nhiều bài soạn văn khác hoặc những bài soạn khác của môn học khác thì em hãy nhanh tay truy cập ngay vào website chính thức của VUIHOC đó là vuihoc.vn để đăng ký ngay cho mình khoá học thật nhanh chóng và được nghe giải đáp trực tiếp từ thầy cô giáo có trình độ và chuyên môn cao của VUIHOC nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: Sông núi nước Nam (Nam quốc sơn hà)