Soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học (thơ song thất lục bát)| Văn 9 tập 1 kết nối tri thức

Soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học (thơ song thất lục bát)

1. Phân tích bài “Khóc Dương Khuê” của Nguyễn Khuyến

Trong kho tàng thơ ca Việt Nam ta đã đi vào lịch sử với nghìn năm đấu tranh dân tộc đã được hình thành nhờ sự đóng góp chất xám của vô số nhà thơ lớn nhỏ. Một trong những nhà thơ lớn trong đó đã đóng góp rất nhiều tác phẩm bất hủ mà ta có thể kể đến chính là nhà thơ Nguyễn Khuyến. Những bài thơ của ông hàm chứa những tình cảm chân thật đẹp đẽ của con người Việt Nam chỉ bằng ngôn ngữ quen thuộc và giản dị. Tiêu biểu nhất trong số đó là bài thơ “Khóc Dương Khuê”.

Nguyễn Khuyến và Dương Khuê cùng đỗ tiến sĩ và cùng làm quan dưới thời nhà Nguyễn. Nhưng sau năm 1884, sau khi đất nước bị thực dân Pháp đóng chiếm Nguyễn Khuyến đã lựa chọn từ quan để về làng. Nhưng Dương Khuê lại khác, ông lựa chọn tiếp tục làm quan dưới thời thực dân Pháp làm tay sai cho bọn thực dân cho đến khi ông qua đời ở tuổi 64. Cái chết đột ngột của Dương Khuê khiến Nguyễn Khuyến rất đau khổ. Bất kể chuyện gì đã phát sinh trước đó, thời điểm đó Nguyễn Khuyến chỉ nghĩ rằng mình đã mất đi một người bạn thân thiết, một tình cảm quý giá không gì có thể thay thế được. Chính bản thân đã hiểu được giá trị không thể đong đếm được của tình bạn này và rồi chính ông đã phải chợt thốt lên:

“Bác Dương thôi đã thôi rồi

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”

Không phải là một thơ tinh tế, được chau chuốt cẩn thận mà đây chỉ là một nỗi đau không nguôi đầy chân thành. Tiếng “thôi” nghe quen thuộc dân dã và cũng rất tự nhiên, phát ra từ nỗi đau của tác giả. Trong hoàn cảnh xã hội mà người ta luôn đề cao “sự tao nhã” trong văn học, chúng ta lại thấy được một Nguyễn Khuyến luôn dành sự trân trọng cho những thứ chân thực trong cuộc sống đời thường. Dù nói đến cái chết nhưng ông lại sử dụng cách nói giảm nói tránh không dám dùng đến từ “chết” mà lựa chọn cách nhẹ nhàng hơn nhưng lại có phần day dứt hơn đó là ấy nói “thôi đã…thôi rồi” thế là qua rồi, thực sự kết thúc rồi. Vào giờ phút này ông đã mất đi người bạn thân nhất của mình mãi mãi. Người ta lúc mất đi tài sản quý giá nhất, báu vật có ý nghĩa nhất cũng chỉ có thể thốt lên đau đớn đến vậy. Nếu không thực sự cảm thấy đau đớn đến khốn cùng thì làm sao tác giả có thể thoảng thế nói lên tiếng lòng một cách chân thành như vậy. Chỉ là Nguyễn Khuyến không thể hét lên đau đớn, ông chỉ có thể hét một mình trong lòng, khóc thầm với chính mình và ngồi gặm nhấm sự đau đớn không ai thấu. Lúc này ông muốn ngồi một mình, ngồi bên người bạn đã khuất để nhớ về những ngày tháng xa xôi đó có bạn có mình:

“Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước…

Trong khi gặp gỡ biết đâu duyên trời.”

Tình bạn này gắn bó kể từ khi họ cùng nhau vào trường thi cử và cùng nhau đỗ đạt làm quan. Hai người tuy quê quán khác nhau, cả tuổi thơ không chút va chạm hay có bất cứ một mối quan hệ nào nhưng may mắn thay, họ chỉ tình cờ thi chung thời điểm và được đồng hành với nhau trong khoảng thời gian dài sau đó. Đọc những lời thơ của Nguyễn Khuyến khiến chúng ta cảm thấy tình bạn thật đơn giản, thật mộc mạc nhưng lại tràn đầy tình yêu thương tôn trọng lẫn nhau. 

“Cũng có lúc chơi nơi dặm khách…

Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang.”

Những người bạn cùng chí hướng đã trải qua những ngày vui vẻ thú vị và có tâm hồn cộng hưởng, những niềm vui mà người khác sẽ không thể hiểu được. Tâm hồn nhà thơ như rung động với ký ức, sống lại những ngày “từng gác cheo leo”, nghe tiếng hát của nàng “ả đào”. Họ gặp nhau do duyên số vì ngưỡng mộ lẫn nhau, vì từng chung chí hướng mà tình bạn của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê đã trở nên thân thiết nhanh chóng:“Cũng có lúc rượu ngon cùng nhấp…Biết bao đông bích, điển phần trước sau.” Họ cùng nhau nhấp một hớp rượu thơm, cùng nhau ngắm cảnh đời để thưởng thức trọn vẹn hương vị và hương thơm đậm đà của tình bạn, của cuộc sống. Hai người bạn thân cùng sống và cống hiến dưới một triều đại, họ cùng chia sẻ nỗi đau mất nước, và cả hai đều bất lực trước hiện thực nghiệt ngã mà dân tộc phải gánh chịu. Nỗi đau của tác giả Nguyễn Khuyến càng lớn hơn khi người bạn thân thiết của ông đã ra đi trước. Không chỉ thương bạn mà ông còn thương chính mình khi phải chịu nỗi đau mất người thân, người tri kỷ, người bạn tâm giao. Nguyễn Khuyến mang cả nỗi đau của cá nhân cùng với nỗi đau của thời đại:

“Ai chẳng biết chán đời là phải

Vội vàng chi đã mải lên tiên.”

Sự ra đi không bao giờ quay trở lại của người bạn thân là một mất mát to lớn đối với tác giả Nguyễn Khuyến. Giờ đây cuộc sống của ông sẽ vắng vẻ hơn, cô đơn hơn. Bài thơ “Khóc Dương Khuê” tiếc nuối sâu sắc về tình bạn thân thiết. Qua đó còn giúp người đọc hiểu được tầm quan trọng và sức ảnh hưởng của tình bạn, giúp ta củng cố tình cảm giữa con người với nhau. Bài thơ thể hiện một cái nhìn đẹp về tình bạn và nhân cách cao đẹp của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

>> Xem thêm: Soạn văn 9 kết nối tri thức 

2. Phân tích bài “ Hai chữ nước nhà” của Trần Tuấn Khải

“Hai chữ nước nhà” là tác phẩm mở đầu cho cuốn Bút quan hoài I của tác giả Trần Tuấn Khải. Tác phẩm được ông sáng tác vào năm 1926, lấy đề tài lịch sử từ thời quân Minh chiếm đóng nước ta vào thế kỷ XV làm chủ đề chính. Quân giặc đã đánh bại cuộc đấu tranh mà người cha con người anh hùng Nguyễn Trãi làm chủ tướng. Khi Nguyễn Phi Khánh bị giặc bắt đưa về Trung Quốc, Nguyễn Trãi đã định theo cha nhưng ngay khi đến cùng biên giới phía bắc Nguyễn Trãi đã nghe lời cha mình quay về báo thù cho cha và dân tộc.

Tác giả Trần Tuấn Khải đã trích lời cha khuyên con trai để viết nên một tác phẩm với tinh thần yêu nước sâu sắc và khát vọng độc lập dân tộc. Đoạn trích trong tác phẩm “Hai chữ nước nhà” gồm 36 câu thơ do Trần Tuấn Khải sáng tác năm 1926 và được in trong tập Bút quan hoài I. Trần Tuấn Khải đã ghi lại những sự kiện lịch sử và tấm gương anh hùng dân tộc với mục đích tưởng nhớ và khích lệ lòng yêu nước của các thế hệ sau này. Qua đó còn thể hiện sự tủi nhục của những con người sống trong cảnh áp bức của quân thù, những người bị mất đất đai và qua đó bày tỏ khát vọng độc lập, tự do của chính tác giả. 

Khóa học DUO cung cấp cho các em nền tảng kiến thức vững chắc, bứt phá điểm 9+ trong mọi bài kiểm tra trên lớp.

Trong lời nói đầu của bài thơ, tác giả nêu rõ nguồn cảm hứng của mình xuất phát từ những suy ngẫm về những lời Nguyễn Phi Khánh đã nói với Nguyễn Trãi khi ông bị quân Minh bắt đưa về Trung Quốc. Từ chi tiết này, có thể thấy “Hai chữ nước nhà” là bài thơ mượn đề tài lịch sử để thể hiện tinh thần yêu nước của nhà văn. Ở phần đầu bài thơ, tác giả gợi lên cảnh tượng đau thương khi quân Minh xâm lược nước nhà. Những hình ảnh nhân hóa rất gợi cảm như mây u ám, gió u ám, hổ gầm và chim chóc thể hiện nỗi đau của đất nước do nhà Minh cai trị. Núi sông cũng mang nỗi đau như con người. Cả không gian bao la từ phương Bắc đến phương Nam đều chất đầy máu và nước mắt của biết bao người dân Việt Nam. Lời bài thơ đã thể hiện được sự phẫn nộ của người anh hùng khi thất bại và bi kịch mà cha ông ta đã phải đối mặt. Bài thơ chất chứa đầy nỗi buồn, giọng thơ vừa nồng nàn nhiệt huyết vừa buồn bã với chính thực tại. Trước khi ra đi, người cha chỉ kịp gửi cho con tâm tư giao phó cho con một trọng trách lớn lao. Những câu chuyện lịch sử chiến đấu bao đời nay như nhắc nhở và khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tiếp nối truyền thống của cha ông đi trước đã hy sinh vì độc lập của dân tộc trong mỗi chúng ta. Những hình ảnh như lửa cháy và khói, xương rừng và máu sông, pháo đài đổ nát và đất khóc khiến ta như thấy rõ hơn trận chiến ác liệt. Trước khi rời đi, người cha nhìn thấy thực tế mà đất nước đang phải chịu đựng và rất đau lòng vì điều đó. Càng yêu đất nước, lo lắng cho mảnh đất quê hương thì nỗi đau mà mỗi người dân phải mang theo càng lớn hơn. Một tiếng kêu với câu hỏi tu từ gợi lên một nỗi đau vô cùng lớn lao “Con ơi! càng nói càng đau/ Lấy ai tế độ đàn sau đó mà”

Bài thơ dường như đầy nước mắt, lời phàn nàn và tiếng khóc. Đây không còn chỉ là lời nói của một người cha đối với con mình mà là lời nói của cả một dân tộc. 

Những dòng cuối bài thơ vừa thể hiện bi kịch của người cha: tuổi già, bệnh tật, sự đọa đày nơi đất khách quê người, nhưng cũng tin rằng người con sẽ báo thù cho cha mình và gánh lấy nợ nước. Lời khuyên cuối cùng dành cho người con là tình yêu đất nước, ghi nhớ lời dặn của tổ tiên để bảo vệ quê hương của mình. “Hai chữ nước nhà” là bài thơ cảm động và có tính nhân văn rất lớn. Bài thơ thể hiện nỗi đau mất nước, đồng thời khơi dậy tinh thần yêu nước của dân tộc, khơi dậy khát vọng độc lập, tự do của dân tộc. Đây không chỉ là lời nói giữa cha con mà là lời nói của quê hương với người Việt Nam trong sự nỗ lực lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp.

3. Phân tích bài “Tiếng đàn mưa” của Bích Khê

Bài thơ “Tiếng đàn mưa” của tác giả Bích Khê đã lựa chọn một ngày mưa để khắc họa những cảm xúc đầy cảm động và sâu sắc. Mỗi khi trời mưa, cảm xúc của con người dường như trở nên nhạy cảm hơn bao giờ hết. Tiếng mưa được kết hợp với những tâm trạng như nỗi nhớ nhung, sự lo lắng và suy ngẫm về cuộc sống. Tác giả đã tái hiện cảnh mưa bằng những câu thơ nhẹ nhàng nhưng lại rất sâu sắc:

"Mưa hoa rụng, mưa hoa xuân rụng

Mưa xuống lầu, mưa xuống thềm lan

Mưa rơi ngoài nẻo dặm ngàn

Nước non rả rích giọng đàn mưa xuân."

Mưa không quá lớn, rơi xuống đất từng hạt một như những giọt buồn rơi nhẹ nhàng tạo nên cảnh mưa vô cùng sống động và hết sức mộng mơ. Nghe tiếng mưa rơi, chúng ta dường như thấy được tâm hồn thanh thản hơn, dễ rung động hơn:

"Mưa rơi xuống lầu, lại rơi xuống thềm lan

Cùng nước non hoa rụng mưa xuân

Mưa rơi ngoài nội trên ngàn

Nghe trong ý khách giọt đàn mưa rơi."

Những câu thơ tạo nên khung cảnh mưa rơi, những giọt mưa như tiếng đàn dương cầm êm ả nhưng cũng như khóc trong lòng mỗi người. Cảnh mưa trở thành biểu tượng cho sự phức tạp và sâu sắc của tình cảm con người.

"Đầm mưa xuống nẻo đồi mưa xuống

Bóng dương tà rụng bóng tà dương

Hoa xuân rơi với bóng dương

Mưa trong ý khách mưa cùng nước non."

Bài thơ kết thúc bằng những câu thơ diễn tả tình cảm sâu sắc của con người. Mưa chính là nguồn cảm hứng bất tận tạo nên những giai điệu trong lòng người, đánh thức nỗi nhớ và tình yêu thiên nhiên.

"Rơi hoa kết mưa còn rả rích

Càng mưa rơi cánh tịch bóng dương

Bóng dương với khách tha hương

Mưa trong ý khách muôn hàng lệ rơi."

Bài thơ đã thành công nhờ việc tác giả sử dụng thể thơ song thất lục bát kết hợp với ngôn từ đầy tính biểu cảm, tái hiện được hình ảnh mưa và những cảm xúc sâu sắc của con người trước khung cảnh tự nhiên đó. Đây là một tác phẩm nghệ thuật đầy tính biểu cảm và sức sống, khiến người đọc không chỉ cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn hòa mình vào cảm xúc của các nhân vật.

Qua bài viết trên, Vuihoc đã mang đến cho các em Soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học (thơ song thất lục bát) Văn 9 tập 1 kết nối tri thức. Hy vọng qua bài viết này các em sẽ có thêm những gợi ý trong đề bài phân tích các tác phẩm văn học được viết theo thể thơ song thất lục bát. Để bổ sung thêm nhiều kiến thức bổ ích với các chủ đề cũng như nội dung khác nhau, các em hãy thường xuyên theo dõi các bài viết mới nhất của Vuihoc nhé!

>> Mời bạn tham khảo thêm: 

• Tiếng đàn mưa
• Thực hành tiếng Việt trang 47
• Một thể thơ độc đáo của người Việt